Naamsverklaring

Op deze pagina vindt u de informatie betreffende de verklaring van de huidige dorpsnaam: "Egchel".

 Over de oorsprong van het woord Hertschap bestaan meer theorieën. Het gebied dat wij nu kennen als gemeente Helden, was vroeger ingedeeld in 6 hertschappen, te weten: "Oender, Het dorp met die Meulen, Paningen, Everloe, Bijringhen en Acchell". 36 Het "heertscap tot Achel" werd al in een akte genoemd in het jaar 1459.37 Wij beperken ons tot de meest aannemelijke theorie. In de Kempen in België waren blijkens onderzoek twee heertwagens in een gehucht ondergebracht. (38) 

Behalve heertwagen spreekt men daar ook over Heerdgang of Heerschap. "Heerd" heeft hier de betekenis van "herder" en het woord "gang" en "wagen" duiden op "het trekken, het gaan". Heertschap zou wijzen op Herdersschap, een collectief, dat herders in dienst had. In de Kempen werd een herder aangesteld en vergoed door de gemeenschap. (39) Ook in Helden komen we deze vorm tegen. Als voorbeeld kan een kwestie dienen uit hertschap Panningen. Op 1 juni 1711 trad Ingel Janssen "In name van de hertschap ende naburen van de Paninger heertschap" als vertegenwoordiger op tegen Wilm Knippenbergh. De gedaagde werd aangeklaagd "om nabuurschap te halden van wegens het heerden, volgens aldt gebruick, te weeten van koeijen ende gusten beesten van 2 beesten den heerdt enen dagh moeten norisseren (is voeden) ende den kost geven". Knippenbergh liet zijn vee meegaan in Helden. De schepenen bepaalden dat Knippenbergh zijn vee in het Hertschap "Paningen" moest laten weiden. (40)

Uit het stuk kunnen we duidelijk afleiden dat er een herder in dienst was van de gemeenschap. De gehele nabuurschap verzorgde hem en gaf hem bij toerbeurt de kost. In een vergadering van alle hertschappen gehouden op 3 november 1787 wordt dat nog eens bevestigd. Voor Egchel was gezworene Peter Leijsten aanwezig. Er staat in het verslag: "Is geresolveerd dat de herderie van 't rund vehe generaliter de gehele gemeente door op eene voeth moeten gestelt worden, waer toe dient dat den hert bij jeder inwoonder sijnen rondgaende kost van jeder koey sal genieten, ende den loon van jeder niet bij den hert nierende (d.w.z."etende") beest, aenvanck nemende en sonder interruptie betaelende het geheele jaer, al of schoon de selve met eenige ofte ten halven tijde wierde terug gehouden. Voorts dat niemanden georloft sal sijn eenig rind vhee buyten de herderie te drijven of hoeden op de gemeente, sulx doende sal niet min gehouden sijn den loon naar rato aen den hert te betaelen en via executiva daer toe geconstringeert worden". (41)

Het woord "herder" komen we in Egchel ook tegen in de straatnamen. Wegen en straten die naar of voor gebieden lagen waar de "Heert" overheen trok met zijn kudde, kregen vaak de naam Hertsteegh of Hertstraat. Achter Everlo ligt nu nog de Hertsteeg en onder Egchel lag de Hertstraat (nu Jacobusstraat genoemd). Degene die vee met de herder mee liet gaan, stuurde het vee over de kleine paden naar de Hertstraat waar het vee door de herder verzameld werd. Vandaar vertrok de herder naar de heidegebieden. Tussen genoemde straten en het huidige Afwateringskanaal lagen uitstekende gebieden om vee te laten weiden. 

De verklaring van de plaatsnaam of het toponiem "Egchel" is geen eenvoudige zaak. Wat is de oorspronkelijke betekenis geweest? Zo'n betekenis kan ons ook iets duidelijk maken over het verleden. De naam "Aggel", op verschillende manieren geschreven, treffen we aan in Nederland, België en Duitsland.
We mogen aannemen dat de "van Achels", die in de 14de eeuw in Egchel leefden, hun naam ontleenden aan het gebied en niet omgekeerd. Hoe de naam in de 14de eeuw werd uitgesproken, is onbekend. Met de uitspraak in het Heldense dialect werd de naam heel lang getrokken en als "Aechgel" uitgesproken. Pas later werd de huidige vorm Egchel hiervan afgeleid.
In België werd de plaats Achel reeds genoemd in 1139 als "Achile", dit was een gebied met vlakke zandbodem, met heide, bossen en vennen. In Duitsland treffen we de naam "Achel" reeds aan in 1156. Een keer bij Würtemberg en een keer als een streek "Aichelberg" in de buurt van Neuberg an der Donau. (42)

Voor zover bekend, is voor al deze plaatsnamen tot op heden geen aannemelijke verklaring gegeven. Ernst Förstemann schrijft in zijn "Altdeutsches Namenbuch", dat "Aichel" in het oud-Duits "eichel" betekent. (42) Het feit, dat Achell vaak met twee l's werd geschreven is mogelijk een aanduiding in de richting van "Achello". Volgens Arthur Schrijnemakers zijn er verschillende betekenissen te onderscheiden van het woord "loo". Alle hebben ze betrekking op "bebossing". Soms heeft "lo" betrekking op "bos in het algemeen", soms betekent "lo" "uitgedund bos" (bos met kale plekken). Soms is het ook een combinatie van beide. (43) Omdat niet de bossen interessant zijn om zich er in te vestigen, maar wel de open plekken, hecht ik meer waarde aan de betekenis van "open plek in het bos". Bij deze theorie zou de betekenis van "Achello" kunnen zijn "open plek in een eikenbos". Een aanwijzing voor (eiken)bos vormt ook Everlo. Dit hertschap kwam in 1366 voor als "Everloe" en grensde aan het hertschap Egchel. (44) "Ever" zou kunnen verwijzen naar "everzwijn", wild zwijn. Indien "lo" de betekenis heeft van "open plek in het bos", dan betekent Everlo "plaats in het bos waarin everzwijnen voorkomen". In vroeger tijden werden varkens in de eikenbossen gedreven, waar ze eikels verorberden. (45)

Aanwijzingen dat in het gebied Egchel ontbossing heeft plaatsgevonden, treffen we aan in de pontschatting van 1469 van Helden. Hierin komen we enkele namen tegen op Egchels grondgebied als: "Willem Raijs guet, Gijse van Raide en Lijsse van Ray". (46) Een andere verwijzing treffen we aan in het anniversarium van de H. Lambertuskerk van Helden (ca. 1500-1525). Hierin werd gemeld: "Eijn erfvaet rogge op eijn stuck lande inde Groetevelde bij Acchel geheijte Cremers Eijckacker. Dit land bezit nu Willem van Achel". (47) Verder ondersteunen de vermeldingen "Eijckenpeijl" en "Eijckerbroeck" op de grens met Kessel-Eik ook bovenvermelde naamsverklaring. (48/49)

De oudst bekende schrijfwijze van Egchel komt voor in de pontschatting van 1369. We treffen hier een zekere Hen van Achtel aan. (50) In 1387 komt "Henneken Agell" voor als schepen van de schepenbank van Kessel en Helden. (51) In 1416 heeft men het in hetzelfde register over de overdracht van "Henrick van Barle bij transport Heynkens van Nathel Heynensoon". Maar we moeten ons afvragen, of hier wel "Nathel" staat. Het redelijk onduidelijke handschrift laat ook toe te veronderstellen dat er "Nachel" of "Naichel" staat. Mogelijk is dit een samentrekking van "van Achel". Voor dit laatste pleit ook, dat in een akte van 1405 gesproken wordt over Heijnken van Ayel. Of is hier sprake van een verschrijving. Iets dergelijks kwam meer voor, bijvoorbeeld in een akte uit 1417.

In deze akte uit 1417 komt de schepen "Symon van Onckemeert" voor en "Henrick van Beringen". (52) Deze Symon is hoogstwaarschijnlijk Simon van Enckevort die het Leengoed in Egchel op zijn naam liet schrijven. In dezelfde akte wordt een transactie beschreven, waarin een Jan van Achel de hoofdrol speelde. De N voor Achel vinden we niet terug. Ook in erna volgende aktes schrijft men de naam van het hertschap altijd hetzelfde. (53) In 1459 heeft men het over "heerscap Achel" en de personen heten ook van Achel. (54) Hier mogen we uit afleiden, dat er een gemeenschap was die bekend stond onder de naam "heerscap Achel". De personen die in de genoemde akten voorkomen, moeten van gegoede afkomst zijn. We kunnen aannemen dat zij de gemeenschap mochten vertegenwoordigen. De schrijfwijze wijkt ook in 1458 bij het noemen van een heg nagenoeg niet af. Men heeft het hier over de "Achelre heggen". (55) In 1476 lijkt het erop, dat de schrijfwijze enigszins op dialectbasis is vastgelegd. Men heeft het hier over "Aechell". (56) In deze vorm komt er iets rek in de uitspraak. Mogelijk gaat het hier om een creatieve inbreng van de schrijver uit die tijd.

In 1530 heeft men het weer over de eerder genoemde "Achgelre Hegghe". (57) In de eerste helft van de 16de eeuw treffen we in het anniversarium enkele "van Achell's" aan die alle geschreven worden als "van Achell". (58) In het zelfde stuk heeft men het over de "Strieck van Agel". We herkennen hier de vorm weer zoals oude mensen hem nog uitspreken. In het Thijnsboek van het land van Kessel treffen we "Aechell" aan.(59) In 1573 en 1594 treffen we Thonis van Achel aan in processtukken. (60) Naar deze Thonis werd de van Acchgelstraat in Egchel genoemd. (61) Men had indertijd beter voor een vereenvoudigde schrijfwijze kunnen kiezen. Iedereen struikelt bij het spellen van deze huidige straatnaam. In de schatcedel van 1585 treffen we "Acchel" aan (62) en in 1603 schrijft men "Achell". (63) Weer een andere vermelding in 1603 heeft dezelfde vorm als in 1585. (64)

In het algemeen kunnen we stellen, dat de schrijfwijze van 1600 tot ca. 1700 varieert tussen "Achel" of "Achell". In de schepenbankakten die opgemaakt werden in de periode 1700 en 1800 heeft men het voornamelijk over "Aggel". (65) Vervolgens wordt na 1800 de schrijfwijze vervormd naar Eggel. De stap van Eggel naar Egchel is niet zo groot. De huidige schrijfwijze Egchel doet meer eer aan de uitspraak in dialectvorm dan het woord Eggel.

De ontwikkeling van de naam ziet er als volgt uit: Achtel > Agell > Naichel > Achel > Aechell > Aggel > Eggel > Egchel 

Fragment uit “Van Achel tot Egchgel hoofdstuk 1”.

37.     R.A.L. Maastricht, Cartularium Keysersbosch fol.130r-131v d.d. 17-12-1459, bron regest: Joseph
          Fleuren Nijmegen
38.     Jos Molemans, Gids bij het historisch toponiemenonderzoek, Algemeen Rijksarchief Ruisbroekstraat
          2-6 1000, Brussel (1988), p.6-7
39.     Behets, De plattelandsgemeente in het Graafschap Loon en het omliggende van de vroege
          middeleeuwen tot aan de Franse Revolutie, Openluchtmuseum Bokrijk (1969),
          druk Peeters Beringen (B)
40.     S.A.H. inv.nr 15, Akte van 1 juni 1711, p.137
41.     R.A.L. Maastricht, Archief Schepenbak Helden inv.nr.40, Verslag vergadering 03-11-1787, bron regest:
          Jacques Rutten
42.     Ernst Förstemann, Altdeutsches Namenbuch, (Bibliotheek Universiteit Nijmegen), Erste Band
          Ortsnamen, p.50-52 Aichelberg
43.     Dr. Arthur Schrijnemakers in De Maasgouw, jaargang 83, 1964, afl. 1, p.8-9
44.     R.A.L. Maastricht, Archief klooster Keysersbosch, cartularium fol.109-110v
45.     Joseph Fleuren, Van Kerspel tot Heerlijkheid, Bestuur en bevolking van Helden door de eeuwen heen,
          (1998)
46.     R.A.G., Hertogelijk Archief inv.nr 1602, Pontschatting 1469
47.     R.A.L. Maastricht, Anniversarium H. Lambertuskerk Helden, va. 1500-1525
48.     R.A.L. Maastricht, Archief Schepenbank Kessel, inv.nr.72
49.     Van Beurden, Peelland en de Limb. Dorpen langs de Peel in hun ontstaan, Nieuwe Venloosche Courant
          van 30-08-1913, Gemeente Archief Venlo: Volgens van Beurden zou "Achel = Ach is verblijf, e-lo=dorp" betekenen. Achel behoorde volgens van Beurden tot de "lo-toponiemen"
50.     R.A.G. Arnhem, Schatting van de Lande van Gelre 4
51.     R.A.L. Maastricht, Cartularium van de huisarmen, inv.nr 1624, folio LXXVI verso LXXVII grosse op
          perkament
52.     G.A.V. Venlo, Archief Kruisherenklooster te Venlo 1334-1399-1796, p.94, regest nr 100
          (zie ook 34-35-36-37)
53.     R.A.L. Maastricht, Archief Kruisherenklooster te Venlo, Cartularium folio 113v-114v; zie tevens akte
          op folio 113-113v d.d.1417 St.Marg.
54.     R.A.L. Maastricht, Cart. Keysersbosch fol.130r-131v, bron regest: Joseph Fleuren Nijmegen
55.     S.F.G. Buytendijk en A.T.M. Peeters, Klooster Maria Weide te Venlo 1239-1405-1789,
          regest nr.223, p.240 G.A.V.
56.     R.A.L. Maastricht, Cart. Keysersbosch fol.132r-133v, d.d.20-12-1476, bron regest: Joseph Fleuren
         Nijmegen
57.     Oude archieven Stad Roermond (1259-1796), inv.nr 1593, p.305, regest 1087, afschrift door
          secr. Bosman (1615)
58.     R.A.L. Maastricht, Anniversarium erfjaargetijden H. Lambertuskerk Helden, p.15 december,
          transcriptie Jacques Rutten en Joseph Fleuren
59.     A.R.B. Archief van de Rekenkamer inv.nr 51689bis, Thijnsboek van het land van Kessel, 1531
60.     R.A.L. Maastricht, Archief Schepenbank Kessel, inv.nr 12, Protocol van de gerechtzittingen 1573-1594
61.     G.A.H., inv.nr 2.07.155.2, Raadsbesluit van 30-09-1974
62.     O.A.H. inv.nr 297, 1585-1588
63.     O.A.H. inv.nr 175, Schatcedel Helden 01-12-1603
64.     O.A.H. inv.nr 298
65.     R.A.L. Maastricht, Archief Schepenbank Helden onv.nr 3467, Akte d.d.30-10-1735,
          voorbeeld van schrijfwijze.